Muzeum Górnośląskie powstało w 1983 roku jako muzeum historii kultury i jest największym muzeum śląskim w zachodniej części Niemiec. W swojej działalności skupia się na regionach Górnego Śląska położonymi nad Górną Odrą, na obszarze przemysłowym obejmującym górnictwo oraz przemysł ciężki, jak również na terenach rozciągającymi się od Sudetów Wschodnich (Wysoki Jesionik) aż po Beskidy. Muzeum kolekcjonuje, przechowuje oraz wystawia dobra kultury pochodzące z polskiej i czeskiej części Górnego Śląska.
Muzeum Górnośląskie prowadzi swoją działalność w duchu porozumienia między narodami i przyjaźni polsko-czesko-niemieckiej. Promując kulturę śląską, prezentuje ono szerokiej publiczności nieprzemijające ślady przeszłości i teraźniejszości tego regionu. Duże znaczenie w zjednoczonej Europie ma bliska i oparta na wzajemnym zaufaniu współpraca z polskimi i czeskimi partnerami. Muzeum utrzymywane jest ze środków kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia, który w 1964 roku przejął patronat nad Górnoślązakami, żyjącymi w Niemczech Zachodnich. Od 2000 roku Nadrenia Północna – Westfalia jest oficjalnym partnerem Województwa Śląskiego. W owym roku zostało podpisane Wspólne Oświadczenie o współpracy i rozwoju przyjaznych stosunków, które zostało rozszerzone i odnowione w 2008 roku. Muzeum Górnośląskie jest partnerem rządu związkowego w dziedzinie kultury i bierze udział oraz współorganizuje imprezy kulturalne w ramach partnerstwa między tymi regionami.
W otwartym w 1998 roku nowym budynku, Muzeum Górnośląskie prezentuje stałą ekspozycję poświęconą kulturze i historii Górnego Śląska. Wystawione są tu m.in. mapy i dokumenty historyczne oraz wyroby artystyczne i rzemieślnicze, cenne fajanse, kunsztowne odlewy żeliwne i tekstylia. Muzeum Górnośląskie dysponuje bogatymi zbiorami obejmującymi np. kolekcję filigranowych odlewów żeliwnych z Gliwic, której powstanie związane jest z industrializacją Górnego Śląska. Posiada także cenne fajanse prószkowskie i glinickie czy porcelanę z Tułowic. Ta ostatnia cieszyła się dużym powodzeniem nawet za oceanem. Do tego dochodzą tradycyjne tekstylia i stroje z różnych regionów Górnego Śląska.
Muzeum przygotowało dotąd ponad 200 wystaw specjalnych w Niemczech oraz około 50 za granicą poświęconych historii, topografii, kulturze i sztuce. Często też wypożycza swoje eksponaty na ważne wystawy narodowe, np. do Berlina.
Ostatnie znaczące wystawy tematyczne Muzeum Górnośląskiego to m.in.: „Moje życie wśród zwierząt – Bernhard Grzimek z okazji 100. rocznicy urodzin” (2009), „Opuszczone klasztory! Sekularyzacja klasztorów śląskich w 1810 roku” (2010), „Perełki ceramiki śląskiej. Fajanse prószkowskie” (2010/11), „Opowieści zamkowe. Szlachta na Śląsku” (2011), „Górnicze historie nie tylko ze Śląska – O pracy, cierpieniu i pasji“ (2012/13).
Nowy cykl wystaw czasowych zatytułowany „Nasi partnerzy” rozpoczął się w 2009 r. prezentacją Wrocławia, a w 2010 roku Opawy. Na rok 2011 planowana jest ekspozycja na temat miasta i działalności Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Ekspozycje te przygotowywane są przez poszczególne instytucje partnerskie z Polski i Czech.
Dzięki intensywnej współpracy z polskimi i czeskimi muzeami w Ratingen zaprezentowano ciekawe wystawy tematyczne, pokazujące bogate zbiory partnerskich muzeów. Były to np. ekspozycje na temat kraszanek i pisanek wielkanocnych ze zbiorów Muzeum w Gliwicach (2010) oraz Muzeum Wsi Opolskiej (2011).
Ważnymi przedsięwzięciami były prezentacje wystaw przygotowanych przez zaprzyjaźnione muzea i biblioteki, m.in. „Górnoślązacy w polskiej i niemieckiej piłkarskiej reprezentacji narodowej” (Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach, 2008), „Okręg górniczy. Obrazy z Zagłębia Ruhry i z Górnego Śląska” (Muzeum Przemysłu LWL w Dortmundzie, 2009), czy: „Panoramy miast śląskich między XV a XIX wiekiem” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu, 2010).
Górny Śląsk podlega procesowi głębokiej transformacji, odczuwalnej również w kulturze i tożsamości regionalnej. Instytucje naukowe oraz kulturalne muszą je śledzić, aby być przygotowanym na ich skutki. Procesy te są znane w Niemczech, bowiem Zagłębie Ruhry doświadczyło ich w ciągu ostatnich 40 lat. Ze swej strony Muzeum Górnośląskie już od wielu lat towarzyszy tym zmianom. Uczestniczyło ono w projektach zajmujących się historią przemysłu górnośląskiego oraz gwałtownymi procesami restrukturyzacji. Tej tematyce w okresie kilku lat poświęcono wiele rzetelnie przygotowanych przedsięwzięć, zrealizowanych we współpracy z polskimi i czeskimi partnerami.
Muzeum Górnośląskie ściśle współpracuje z instytucjami naukowymi, zajmującymi się badaniem tych procesów. Często są urządzane wspólne wystawy, sesje naukowe i spotkania młodzieży; organizowane imprezy i wydawane publikacje. Młodzi studenci krajowych i zagranicznych szkół wyższych poznają w praktyce metody pracy i współpracują przy nowatorskich projektach.
W budynku Fundacji „Dom Górnośląski”, leżącego naprzeciwko muzeum znajduje się Specjalistyczne Centrum Informacyjne Śląsk-Morawy-Czechy. Zbiera ono książki, mapy i zapisy audiowizualne dotyczące historii oraz teraźniejszości sztuki, kultury, literatury i gospodarki tych regionów. Korzystanie z nich jest możliwe zarówno w przypadku badań naukowych, jak i przygotowań do podróży. Więcej informacji online na stronie katalogu Verbundkatalog Östliches Europa. W tym wirtualnym katalogu zawarte są ponadto zbiory licznych współpracujących instytucji, a od niedawna linki do polskich regionalnych bibliotek cyfrowych.
